Τον Απρίλιο του 1967, ο καθηγητής Ιστορίας Ron Jones δίδασκε στο λύκειο Cubberley του Πάλο Άλτο στην Καλιφόρνια. Το θέμα ήταν το Ολοκαύτωμα και η άνοδος του ναζισμού. Κάποια στιγμή, ένας μαθητής τον ρώτησε:
«Πώς είναι δυνατόν να ακολούθησε τόσος κόσμος τον Χίτλερ; Πώς κανείς δεν αντιστάθηκε;»
Ο Jones δεν ήθελε να απαντήσει με τον κλασικό τρόπο. Αντ’ αυτού, αποφάσισε να δημιουργήσει ένα πείραμα – χωρίς να ενημερώσει τους μαθητές ότι επρόκειτο για πείραμα.
Η πρώτη μέρα: υπακοή
Η αίθουσα αλλάζει. Οι μαθητές μαθαίνουν να κάθονται ίσια, να μιλούν μόνο όταν τους δίνεται ο λόγος, να απαντούν με απόλυτο σεβασμό. Ο καθηγητής τους μιλά για τη «δύναμη της πειθαρχίας». Το πείραμα δείχνει να έχει αμέσως απήχηση: η απόδοση στην τάξη ανεβαίνει. Πολλοί δηλώνουν πως αισθάνονται συγκέντρωση και ενότητα.
Η δεύτερη και τρίτη μέρα: το σύμβολο και το κίνημα
Ο καθηγητής παρουσιάζει έναν χαιρετισμό, ένα όνομα («The Third Wave») και μια εμβληματική στάση σώματος. Το «κίνημα» αποκτά σύμβολο και σύνθημα:
«Δύναμη μέσα από πειθαρχία. Δύναμη μέσα από κοινότητα. Δύναμη μέσα από δράση.»
Οι μαθητές αρχίζουν να καταδίδουν όσους δεν υπακούουν. Οι «διαφωνούντες» απομονώνονται ή φιμώνονται. Νιώθουν υπερήφανοι για την «πρωτοπορία» τους. Κανείς δεν τους υποχρεώνει – συμμετέχουν εθελοντικά, με ενθουσιασμό.
Η τέταρτη μέρα: η αποκάλυψη
Ο Ron Jones τους λέει πως αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου εθνικού κινήματος και πως σύντομα θα ανακοινωθεί ο ηγέτης. Την επόμενη μέρα, τους συγκεντρώνει στην αίθουσα και προβάλλει μια τηλεόραση: περιμένουν να δουν τον ηγέτη τους.
Στην οθόνη δεν εμφανίζεται κανείς. Προβάλλεται αντ’ αυτού ένα ντοκιμαντέρ για τον Χίτλερ και τον ναζισμό. Μετά τη σιωπή, ο καθηγητής λέει:
«Δεν υπάρχει κανένα κίνημα. Ήταν ένα πείραμα. Δημιουργήσατε έναν φασιστικό μηχανισμό. Εσείς τον επιλέξατε.»
Το πείραμα που τρόμαξε και τον δημιουργό του
Ο ίδιος ο Ron Jones παραδέχτηκε αργότερα ότι το πείραμα τον τρόμαξε. Δεν περίμενε τόσο γρήγορη και τόσο βαθιά προσαρμογή στον αυταρχισμό. Δεν ζήτησε έγκριση από το σχολείο – και η διοίκηση του το απαγόρευσε μόλις έμαθε τι είχε συμβεί.
Οι μαθητές δεν ξέχασαν ποτέ την εμπειρία. Κάποιοι ένιωσαν ντροπή, άλλοι παραδέχτηκαν ότι είχαν μεθυσθεί από την αίσθηση ισχύος. Το πείραμα έγινε θεατρικό έργο, ντοκιμαντέρ και ταινία.
Όμως στην ουσία του παραμένει κάτι βαθύτερο: μια υπενθύμιση ότι ο φασισμός δεν χρειάζεται στολές και όπλα – αρκεί ένα “εμείς” και ένα “αυτοί”.
The post Το πείραμα που έδειξε πόσο εύκολα χτίζεται ένα φασιστικό σύστημα appeared first on Polis Media.
